Kościół św. Jana Chrzciciela i dawne kolegium jezuickie
Obecny, barokowy kościół św. Jana Chrzciciela wzniesiony został przez jezuitów w latach 1714-1729. Autorstwo projektu architektonicznego przypisywane jest bądź Johannowi Georgowi Knollowi, bądź – w związku z wyraźnym podobieństwem do kościoła św. Mikołaja na Małej Stranie w Pradze - Christophowi i Kilianowi Ignacowi Dientzenhoferom. W 1744 r. runęła część sklepień nad nawą kościoła, a po kasacie zakonu (1773 r.) świątynia popadła w ruinę. Na początku XIX w. przekazano ją parafii rzymskokatolickiej i wówczas została gruntownie odbudowana. W roku 1947 kościół wraz z klasztorem przejęli franciszkanie.
Kościół zbudowany został na planie prostokąta z półkoliście zamkniętym prezbiterium, zwróconym w kierunku północnym. Ta nietypowa, wymuszona specyfiką miejsca, orientacja pozwoliła na stworzenie okazałej świątyni z reprezentacyjną, bogato rozczłonkowaną fasadą o płynnej linii. Wpisane w nią wieże nakryte są wysokimi, ażurowymi hełmami, z których północny został zrekonstruowany po pożarze w 1966 r. Troje drzwi wejściowych z artystycznymi okuciami stanowi cenny przykład ślusarstwa XVIII w.
Emporowo-halowe wnętrze kościoła – nawy boczne zastąpiły rzędy kaplic, nad którymi umieszczono balkony - zaprojektowano z myślą o wywołaniu wrażenia ruchu przestrzeni. Służy temu falująca linia balustrad, ustawione ukośnie pilastry nawy głównej, żaglaste sklepienia kaplic i empor. Sklepienie nawy głównej – kolebkowe, pozorne, o drewnianej konstrukcji – pochodzi z czasu odbudowy na początku XIX w. Na wyposażenie świątyni złożyły się barokowe ołtarze boczne, organy, ławki i konfesjonały przeniesione tu z kościołów klasztornych (m.in. z legnickich kościołów bernardynów i benedyktynek) po ich sekularyzacji. Z wyjątkiem klasycyzującego ołtarza (wykonanego wg projektu Gaudenzia Ferrariego w latach 1880-1881), z marmurową statuą Maryi w centralnej niszy i obrazem chrztu Chrystusa autorstwa Jana Bochenka, udało się skompletować w miarę jednorodny wystrój. Ołtarz uzupełniony został zresztą barokowymi figurami czterech ewangelistów, pochodzącymi z dawnego kościoła św. Maurycego. Po obydwu stronach prezbiterium znajdują się rzeźby Apostołów Piotra i Pawła, również z tego okresu. Polichromowane posągi świętych ustawione przy filarach nawy wykonano w II połowie XIX w. Nad wyjściem do Mauzoleum Piastów umieszczone zostały dwa obrazy. Górny przedstawia chrzest Chrystusa i pochodzi z dawnego ołtarza głównego. Dolny - z modlącym się św. Janem Nepomucenem - przypisywany jest znakomitemu śląskiemu artyście Michaelowi L. Willmannowi. W kaplicy obok prezbiterium znajdują się barokowe sarkofagi z leżącymi postaciami współfundatorów jezuickiego kościoła i kolegium: Johanna Ernsta oraz Eleonory von Sprintzensteinów.
Zespół budynków przylegających do zachodniej ściany kościoła św. Jana to dawne kolegium jezuickie wzniesione na planie litery L w latach 1700-1706 przez Johanna G. Knolla przy współpracy Martina Frantza. Ten trójkondygnacyjny gmach opatrzony jest od frontu okazałym barokowym portalem, powiązanym architektonicznie z balkonem na I piętrze. Na balustradzie balkonu ustawiono figury patronów zakonu jezuitów – św. Benedykta i św. Ignacego Loyoli. Kraty drzwi i okien budynku kolegium są najcenniejszym zabytkiem barokowego ślusarstwa w Legnicy. Wewnątrz na uwagę zasługuje trójbiegowa klatka schodowa, ozdobiona rzeźbami oraz cyklem płaskorzeźb przedstawiających sceny biblijne i misyjne podróże św. Franciszka Ksawerego, a także barokowa krata z wyobrażeniem Matki Boskiej Różańcowej. Obecnie oo. franciszkanie prowadzą w budynku działalność oświatową i nie jest on dostępny dla zwiedzających.
(Oprac. na podst. tekstów Tadeusza Gumińskiego i Izy Sadurskiej-Ziątkowskiej oraz „Zabytków Sztuki w Polsce. Śląsk”)
