Zamek
Jedna z najważniejszych budowli Legnicy. Przez ponad 750 lat siedziba i symbol władzy terytorialnej: książąt piastowskich do 1675 r., starostów habsburskich do 1741 r., w końcu od 1809 do 1945 r. pruskich i niemieckich urzędów rejencyjnych. Dziś w zamku mieszczą się instytucje oświatowe, a na jego dziedzińcu organizowane są liczne imprezy kulturalne.
Legnicki zamek, jedna z pierwszych murowanych warowni na ziemiach polskich, wybudowany został na terenie dawnego grodu i podgrodzia w końcu XII w., w czasach panowania księcia śląskiego Henryka Brodatego. W miejscu drewniano-ziemnego zespołu grodowego wzniesiono wtedy kilka znacznych budowli ceglanych. Przede wszystkim palatium i dwie wieże obronne nazwane później imieniem św. Piotra (patrona Legnicy) oraz św. Jadwigi (żony Henryka Brodatego i śląskiej świętej). Wspaniałość i znaczenie siedziby ks. Henryka Brodatego i jego syna Henryka Pobożnego, stworzonej na miarę ich królewskich ambicji, została też dodatkowo podkreślona przez dwunastoboczną kaplicę wzniesioną w bezpośrednim sąsiedztwie palatium w latach 20-tych XIII w.
Dzisiejszy swój wygląd zamek zawdzięcza ciągłym rozbudowom i wielokrotnym przebudowom w duchu kolejnych epok, a także rujnującym go doszczętnie wielkim pożarom z lat 1711, 1835 i 1945. Pierwotnie oddzielone od siebie palatium i obie wieże z czasem zrosły się ze sobą w jednolitą bryłę. Rozbudowy gmachu przeprowadzone przez ks. Fryderyka II (1480-1547) i Jerzego Rudolfa (1595-1653) nadały mu układ czworoboku obwiedzionego fortyfikacjami z czterema bastejami w narożach. Skrzydła zamkowe utworzyły wewnętrzny dziedziniec przedzielony na dwie części przez mur kurtynowy z wieżą zegarową, który w XIX w. został zastąpiony budynkiem o neorenesansowej fasadzie, przypominającej galerię. Do pocz. XVI w. wjazdu na zamek strzegła zachodnia wieża św. Jadwigi. Od czasów księcia Fryderyka II (1. poł XVI w.) do wnętrza można się dostać przez istniejącą do dziś bramę wjazdową i długą sień przejazdową pod wschodnim skrzydłem zamku. Król pruski Fryderyk II w 1764 r. polecił rozebrać fortyfikacje zamkowe, a w 1793 r. zasypano też fosy i zlikwidowano most prowadzący do zamku. Zamek, zniszczony w maju 1945 r. w blisko siedemdziesięciu procentach, został odbudowany w latach 1960-1970.
W całym kompleksie szczególnie godne uwagi są te partie, które zachowały swą oryginalną formę. Do takich bez wątpienia należy wspaniała brama zamkowa, najwcześniejszy zabytek architektury renesansowej w Legnicy, dzieło Jerzego z Ambergu. Portal bramy zdobią trzy kolumny kandelabrowe, na których wspiera się bogato rzeźbiony fryz z medalionami portretowymi fundatora tego założenia ks. legnickiego Fryderyka II i jego żony Zofii Brandenburskiej oraz kartusz herbowy z orłem śląskim. Z dziedzińca możemy oglądać odsłoniętą w trakcie badań architektoniczno-konserwatorskich w latach 60-tych XX w. północną ścianę palatium. Ceglany mur i zachowane w nim detale architektoniczne oddają skalę i charakter tej budowli. W bezpośrednim sąsiedztwie palatium do 1621 r. wznosiła się romańska dwukondygnacyjna kaplica, której resztki można oglądać w przykrywającym je pawilonie ekspozycyjnym. Obie cylindryczne wieże zamkowe miały pierwotnie po ok. 20 m wysokości. Pomieszczenia w ich dolnych partiach służyły za więzienie, do którego opuszczano skazańców ze znajdującej się nad nimi izby straży, w górnych mieściły się izby mieszkalne. Obie wieże za czasów ks. Ludwika II (1385-1436) zostały ponad dwukrotnie podwyższone. Dotąd okrągłe, zyskały wtedy ośmioboczne nadbudowy zakończone strzelistymi dachami. Wieża Św. Piotra została dodatkowo zwieńczona kamiennym gzymsem koronującym, na którym wspiera się dekoracyjna balustrada autorstwa kamieniarza sprowadzonego z Saint Denis pod Paryżem. Wówczas też wieża św. Jadwigi zyskała ganek z krenelażem. W mieszczącej się poniżej niego dawnej izbie mieszkalnej, nazywanej też „komnatą św. Jadwigi” lub „zieloną komnatą” na początku XVI w. została urządzona Komnata Różana z bogatą polichromią wyrażającą cechy ówczesnej kultury rycersko-dworskiej. Legendy legnickiego zamku wiążą komnatę z osobą księżnej Jadwigi, która miała tam spędzać czas podczas swych wizyt w Legnicy. Jej pamięci została też poświęcona przez księcia Ludwika II (w 1416 r.), który nakazał zawiesić w niej obraz przedstawiający Świętą i palić tam lampę oliwną. Po remoncie przeprowadzonym przez księcia Fryderyka II w 1. ćw. XVI wieku charakter tego wnętrza uległ zasadniczej zmianie. Ściany i sklepienie w całości pokryła bogata polichromia. Jej treści nie nawiązywały do religijnych tradycji tego miejsca, lecz były wyrazem późnogotyckiej kultury rycersko-dworskiej, z którą Fryderyk II zetknął się podczas swych podróży po Europie. Stamtąd zapewne przywiózł do Legnicy realizowane później idee, wśród nich chęć posiadania w zamku „zielonej komnaty”, na wzór tych, jakie oglądał we Francji, Włoszech czy w Czechach. W idealnym świecie natury, przywołanym dzięki pokryciu komnaty malowidłami przedstawiającymi bujne i ukwiecone wici akantu, umieszczono wizerunki równie idealnych rycerzy - Dobrych Bohaterów (prawie naturalnej wielkości). Są to bohaterowie antyczni (Hektor z Troi, Aleksander Wielki i Juliusz Cezar), starotestamentowi (Jozue, Dawid, Juda Machabeusz) i chrześcijańscy (król Artur, Karol Wielki, Teodoryk z Werony i Gotfryd de Bouillon), w średniowieczu powszechnie uznawani za uosobienie godnych naśladowania.
W tym miejscu warto zaznaczyć, że w Legnicy od dawna był otaczany wielkim kultem jeszcze jeden bohater - książę Henryk Pobożny. Świadczą o tym różne wzmianki w literaturze, z których wynika, że już w XIV w. na zamku, w miejskim ratuszu i w kościele Piotra i Pawła znajdowały się malowidła ścienne przedstawiające bitwę z Tatarami.
(Oprac. na podst. tekstu „Zamek” Andrzeja Niedzielenki)
