Ewangelicki Kościół Marii Panny

Dwie dominujące w przestrzennym pejzażu miasta świątynie o średniowiecznym rodowodzie - kościół Mariacki i kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła - łączy jedna z najstarszych i najważniejszych ulic Legnicy - ulica Najświętszej Marii Panny (Frauenstraße). Jej nazwa pochodzi od wezwania kościoła Marii Panny, a nieregularny przebieg świadczy o tym, iż jako trakt komunikacyjny istniała przed lokacją miasta. Najstarsze ślady osadnictwa w tym miejscu pochodzą z XI i XII w. Lokacja miasta na prawie niemieckim około połowy XIII w. włączyła trakt w nowy układ komunikacyjny. Ulica stała się fragmentem drogi prowadzącej od bramy Wrocławskiej do bramy Złotoryjskiej, możliwe, iż także elementem przebiegającego przez Legnicę szlaku handlowego Via Regia zwanego Górną Drogą, łączącego Europę zachodnią i wschodnią.
Kościół Mariacki to jeden z najstarszych obiektów sakralnych w mieście, wzmiankowany w roku 1195, a następnie w 1203. Zwano go  "Dolnym" ze względu na położenie w niższej części miasta.  Pierwszy murowany kościół istniał tu już w XII w., drugi, jednonawowy zbudowany został w XIII w. z piaskowca i cegły. Budowla prawdopodobnie nie była ukończona przed najazdem mongolskim. Według Jana Długosza to właśnie w tym kościele miał Henryk Pobożny wysłuchać mszy w przeddzień bitwy z Mongołami 9 kwietnia 1241 r. Kiedy zaś następnego dnia wychodził z wojskiem z miasta "ze szczytu kościoła NMPanny (...) zsunął się kamień i spadł koło głowy jadącego w swojej wspaniałej zbroi księcia i omal nie rozbił mu głowy",  co uznano "za ostrzeżenie dane z nieba albo za zły znak". Kościół ten spłonął w wielkim pożarze miasta w 1338 r.
W jego miejscu w latach 1362-1386 wzniesiono nowy, czterokrotnie większy kościół. Nadano mu formę 3-nawowej hali. Sto lat później (1438), po kolejnym pożarze, przebudowano go na bazylikę i podwyższono jedną (południową) wieżę fasady. Prostokątne prezbiterium dobudowano w latach 1450-1468. Znaczna różnica poziomów między nawą i chórem, do którego prowadzą strome stopnie, wynika z konieczności usytuowania pod prezbiterium sklepionego przejścia w ciągu ulicy biegnącej za ścianą nawy wzdłuż murów miejskich.
W 1522 r. Fabian Eckel wygłosił w kościele Mariackim pierwsze w Legnicy kazanie w duchu luterańskim. W 1822 r., po uderzeniu pioruna płomienie ponownie naruszyły konstrukcję budowli i przyczyniły się do gruntownej przebudowy świątyni, zrealizowanej wg projektu berlińskiego architekta Güntera w latach 1824-1828. Podwyższono wówczas nawy boczne przekształcając kościół bazylikowy w halowy. Nadbudowano również północną wieżę, by wysokością odpowiadała wieży południowej, a między nimi umieszczono zegar. Kolejne prace konstrukcyjno-renowacyjne (m.in. wzmacnianie sklepień) przeprowadzono w latach 1905-1908. Wnętrze kościoła zostało wówczas pomalowane w geometryczne "mauretańskie" wzory, pojawiły się nowe empory w nawach bocznych i organowej oraz mała architektura ołtarza o bogatym późnogotyckim rysunku maswerków, wykonane z terakoty pochodzącej z legnickiej cegielni Rothera. Pojawiły się również  bajecznie kolorowe witraże (1905-1906) z bogatym programem ikonograficznym, na który składają się elementy historii religii i Kościoła, Reformacji, Śląska oraz samej Legnicy. W uroczystości przekazania kościoła po renowacji gminie ewangelicko-augsburskiej 9 czerwca 1908 roku uczestniczył cesarz Wilhelm II.
Najstarszą i dobrze zachowaną częścią kościoła jest dziś dwuprzęsłowa kaplica sukienników przy południowej nawie, wybudowana w latach 1417-1437, w której zasługują na uwagę kamienne wsporniki i zworniki w kształcie tarcz herbowych (25 szt.) z przedstawieniami Arma Chrysti oraz głów uczestników Pasji. Na uwagę zasługują również płyty nagrobne rycerza Hansa von Romnitz i Friedricha von Rotkirch (ok. 1600 r.), znajdujące się pod emporą organową, epitafium pastora Gottfrida Dewerdecka w kaplicy sukienników oraz drewniane rzeźby Arona i Mojżesza - elementy dawnego barokowego ołtarza z 1771 r. Ch. Grunwalda.
Kościół użytkowany jest przez Parafię Ewangelicko-Augsburską w Legnicy, zwiedzać go można w każdą niedzielę w godz. 15.00-18.00.

(Oprac. na podst. tekstów Grażyny Humeńczuk i Izy Sadurskiej-Ziątkowskiej)