Nowy Ratusz
Nowy Ratusz wzniesiony w latach 1902-1905 jest efektem realizacji pierwszej części projektu, zakładającego docelowo powstanie czteroskrzydłowego zespołu z dwoma dziedzińcami wewnętrznymi oraz monumentalną wieżą. Budowa nigdy nie została ukończona.
Legnica pod koniec XIX w. rozwijała się bardzo dynamicznie, zwiększając terytorium, ilość mieszkańców, a także realizując szereg ważnych inwestycji komunalnych. Stary ratusz przestał więc odpowiadać potrzebom i aspiracjom władz. Zadecydowano, że nowa siedziba urzędu miejskiego powstanie w pobliżu Rynku, na obszarze położonym na południe od kościoła śś. Piotra i Pawła, przyległym do dzisiejszego pl. Słowiańskiego.
Opracowanie projektu Nowego Ratusza zlecono radcy budowlanemu Lotharowi Schönfelderowi, a gdy opuścił on Legnicę, jego następcy – Paulowi Oehlmannowi. W 1902 r., przyjęto generalne założenia projektu, pomysł budowy w dwóch etapach, zatwierdzono nowe rozwiązania stylistyczne i kosztorys. Równolegle prowadzono prace nad przygotowaniem terenu pod budowę - rozebrano dawne domy parafialne i mieszkalne, wysadzono mury obronne wraz z zabytkową bramą miejską. Jesienią 1903 r. budynek ratusza był gotowy w stanie surowym, zaś jego uroczyste poświęcenie nastąpiło 8 kwietnia 1905 r.
Oddane wówczas do użytku, istniejące do dzisiaj dwa skrzydła miały pełnić, do czasu realizacji drugiego etapu projektu, funkcje całego założenia. Znaczną część parteru przeznaczono na potrzeby podległej samorządowi policji. Znajdował się tu m.in. policyjny areszt i lokal straży pożarnej. Pierwsze piętro zajął wydział finansowy z kasami i skarbcami oraz biura urzędu podatkowego. Na drugim piętrze, ulokowano gabinet nadburmistrza, salę posiedzeń magistratu z przyległą podręczną biblioteką oraz salę posiedzeń rady miejskiej, która obejmowała dwie kondygnacje południowej części skrzydła wschodniego. Trzecie piętro zajął m.in. wydział budowlany. Na poddaszu ulokowano miejskie archiwum. W dawnej siedzibie, w Rynku, pozostawiono m.in. urząd meldunkowy i urząd stanu cywilnego.
Budynek Nowego Ratusza zaopatrzono w dwa niezależne od siebie systemy centralnego ogrzewania, na gorącą wodę oraz na niskoprężną parę. W większości pomieszczeń zastosowano oświetlenie gazowe, jedynie sale posiedzeń, gabinet nadburmistrza, pokoje kierowników wydziałów oraz hol głównego wejścia otrzymały dodatkowo oświetlenie elektryczne.
Czterokondygnacyjna budowla, przykryta dwuspadowym dachem, została zaprojektowana w stylu neorenesansowym z elementami barokowymi. Elewacje od strony pl. Słowiańskiego, ul. Św. Piotra i ul. Witelona posiadają bogatą dekorację architektoniczno-rzeźbiarską. Dolna kondygnacja ozdobiona została piaskowcową okładziną, z pasem granitu w przyziemiu. Piaskowiec pojawia się również na wykuszach i szczytach budowli oraz w obramieniach okien.
W początkach XX w. główne wejście do ratusza znajdowało się w skrzydle północnym. Usytuowany na osi fasady piaskowcowy portal posiada w łuku nad wejściem dekorację w postaci korony miejskiej (corona muralis). Nieco wyżej, znajdują się rzeźby wyobrażające twarze srogich urzędników: w środku policjanta, po bokach rachmistrza i sekretarza. Detale rzeźbiarskie zdobiące wykusz północny odnoszą się do przeszłości miasta. Na filarach loggi ulokowano rycerzy z herbami Śląska, Legnicy i Prus. Na szczycie frontonu powtórzony został kartusz z herbem miasta składającym się z dwóch skrzyżowanych kluczy. Nad nim umieszczono figurę czeskiego lwa - herbowe zwierzę Legnicy. Wizerunki strzelców w dolnej części frontonu przypominać miały o jednej z najważniejszych legnickich uroczystości - święcie bractwa strzeleckiego.
Elewacja południowa od strony ul. Witelona ozdobiona została herbem księstwa legnicko-brzeskiego, umieszczonym pomiędzy szczytami fasady. W dolnej części wykusza znajduje się płaskorzeźba mająca symbolizować urząd podatkowy. Ukazuje pisarza miejskiego pobierającego podatki od bogatych (mężczyzna z mieszkiem pełnym pieniędzy) i biednych (wdowa z pustą sakiewką).
Obecnie główne wejście do ratusza znajduje się od strony pl. Słowiańskiego. Portal, podobnie jak wejście północne, zdobi korona miejska, motyw użyty również w zwieńczeniu owalnej, bogato zdobionej tarczy z herbem Legnicy, ulokowanej w górnej części frontonu. Poniżej widoczne są daty rozpoczęcia i zakończenia budowy ratusza: 1902-1905. Nad oknami trzeciego piętra elewacji północnej i zachodniej, poniżej frontonów, w górnej części pilastrów rozdzielających okna wkomponowano łaciński napis: SALUS PUBLICA SUPREMA LEX (Dobro publiczne najwyższym prawem).
W przedsionku, po lewej stronie znajduje się brązowa płaskorzeźba upamiętniająca dawną bramę miejską, zburzoną w związku z budową ratusza. Po prawej - tablica upamiętniająca Honorowych Obywateli Legnicy w III Rzeczypospolitej zaprojektowana i wykonana przez artystę plastyka Grzegorza Niemyjskiego.
Elementy klatki schodowej i korytarzy takie jak: kamienne kolumny, płaskorzeźby oraz balustrady, nawiązują charakterem do zewnętrznej dekoracji budowli. Monumentalna sala posiedzeń rady miasta została przebudowana. Z dawnego wystroju wnętrz zachowała się część wyposażenia gabinetu nadburmistrza oraz sali posiedzeń magistratu, pomieszczeń używanych obecnie przez prezydenta miasta.
(Oprac. na podst. tekstu „Nowy Ratusz” Grażyny Humeńczuk)
