Aleja Orła Białego
Aleja Orła Białego, stanowi centralną oś rozległego parku. Aleja zaczyna się w obrębie starego miasta, u zbiegu ulic Wrocławskiej i ul. Witelona i kończy się na starym dębie rosnącym na wale powodziowym przy rzece Kaczawie. Długość alei wynosi ponad 900 m. Jej przebieg jest zgodny z kierunkiem północ-południe. Sprzyja to równomiernemu nasłonecznieniu wszystkich drzew. Teren jest płaski. Aleja miała stanowić nie tylko echo przemijającego symetrycznego baroku, lecz również miała podkreślić nowo kreowany układ krajobrazowy z jej nieprzemijalnymi wartościami estetyczno-kompozycyjnymi. Stanowiła jednocześnie promenadę i łącznik do wszystkich nanizanych na nią partii parku.
Ważną cechą petzoldowskiej alei, ciągle jeszcze wyraźnie zauważalnej w parku, są jej cztery rzędy. Dwa wewnętrzne i dwa zewnętrzne. Odstęp pomiędzy wewnętrznymi rzędami (szerokość) wynosi ok. 8 m i jest na tyle szeroki aby umożliwić wygodne promenowanie i na tyle wąski, aby zapewnić konieczne, ocieniające zwarcie koron. Odstęp pomiędzy rzędami wewnętrznymi a zewnętrznymi jest mniejszy i wynosi 2,5- 3 m. Drzewa dysponowały dość szerokimi pasami wegetacyjnymi. W pierwszym odcinku od ul. Powstańców do wysokości stadionu miejskiego posadzone zostały trzy rzędy drzew towarzyszące alei parkowej i ciągowi jezdnemu. Wyraźne są też charakterystyczne dla Petzolda próby ukrycia całkowitej symetrii.
Programowo zaprojektowane dość duże zwarcie drzewostanu w Alei Orła Białego doprowadziło do wyraźnej wybujałości wszystkich drzew. Wiek drzew z okresu budowy założenia alejowego wynosi ok. 160 lat. Dla gatunków krótkowiecznych i drzew alejowych jest to już zaawansowany wiek. Świadczyły o tym istniejące już przed huraganem duże luki, uzupełniane od wielu lat młodymi drzewami. Urozmaicony skład gatunkowy miał podnosić walory estetyczne samego założenia alejowego. E. Petzold grupował odcinkami drzewa wysokie i niskie, jasno ulistnione i ciemno ulistnione. Stosował w alei zarówno gatunki rodzime jak i obce.
Aleja lipowo dębowa składała się z 156 szt. drzew, należących do 7 gatunków: Lipa s. (Tilia sp.) - 104 szt., Dąb czerwony (Quercus rubra L.) - 23 szt., Dąb błotny (Quercus palustris Uenchh.) - 10 szt., Dąb szypułkowy (Quercus rober.L.) – 13 szt. Grab pospolity (Carpinus betulus L.) - 2 szt, Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) - 2 szt., Klon zwyczajny (Acer platanoides L.).
Ekspertyza dendrologiczna opracowana przez prof. dr hab. inż. Marka Siewniaka w maju 2010 r. jednoznacznie określiła, że „zniszczenie alei powinno być powodem i zostać wykorzystane do jej przyspieszonej rekonstrukcji”.
Po zdjęciu ochrony prawnej, w IV kwartale 2010 r. przystąpiono do rekonstrukcji założenia alejowego. Zgodnie z przyjętą doktryną konserwatorską w obiektach historycznych pozostawia się odziomkowe części zniszczonego, wyjątkowo okazałego i znaczącego drzewa jako tzw. „świadka historii”. Prowadząc restytucję obiektu, z dobrze zachowanych drzew, wytypowano egzemplarze, które stanowić będą „milczących świadków historii”. Zasada ta została zachowana, pozostawiono 25 sztuk drzew „świadków historii”, w tym kilka zasiedlonych przez gatunki chronione. Pozostawiono świadomie również okazały dąb czerwony (Quercus rubra) o obwodzie pnia 386 cm, wys. 28 m, zlokalizowany w Al. Orła Białego jako obiekt monitoringu postępującego obumierania i dalszej destrukcji biologicznej. Drzewo regenerowało się bardzo wolno a nowe pędy wyrastające z pączków śpiących szybko zasychały. Zniszczone części drzewa szybko zasiedlały kolejne kolonie patogenów grzybów niszczących drewno. Ponadto, z uwagi na rozległą erozję i próchnicę oraz groźbę rozłamania pnia i konarów a tym samym zagrożenie bezpieczeństwa uznano, że korona drzewa musi zostać zredukowana a pozostawiony jedynie odziomek. W tym przypadku ogromny odziomek poświadcza wiek utraconego drzewostanu i jest śladem po pierwotnej kompozycji. Nasz "świadek" to jedno z ciągu drzew w dwurzędowej alei lipowo - dębowej .
Pozostałe drzewa zostały usunięte, a na ich miejsce posadzono nowe, głównie 15-20-letnie. Sadzono drzewa szkółkowane, o dużych rozmiarach, dobrze wyprowadzone, z kształtną koroną i proporcjonalną do wielkości bryłą korzeniową. Obwody pni na wysokości 100 cm w przeważającej ilości drzew wynosiły od 20+, 25+, 30+ cm, wysokość pnia ponad 2,2 m a wysokość drzew od 4,0 do 6,0 m. Bryły korzeniowe zabezpieczone były jutą i siatką nieocynkowaną. Stosowano pełną zaprawę dołów i perforowane rury do napowietrzania i nawadniania systemu korzeniowego. Każde posadzone drzewo było zabezpieczone palikami. Przy odtwarzaniu alej, stosowano zasadę pierwotnych odległości sadzenia drzew, lipy sadzono w odległości 5,5 m – 6,0 m od siebie, a dęby czerwone co 12 m. Posadzone drzewa otoczono szczególną opieką.
Do rekonstrukcji alei użyto łącznie 342 drzew, w tym 281 lip drobnolistnych (Tilia cordata) i 61 szt. dębów czerwonych (Quercus rubra).
Przeprowadzona restytucja drzewostanu wg oceny specjalistów była właściwym sposobem rekonstrukcji historycznej alei i zabytkowego założenia kompozycji parkowej. Rekonstrukcja takich 4 rzędowych, prawie kilometrowych alei nie jest zjawiskiem powszechnym i traktowana jest w kategoriach sukcesu.
(Oprac. Henryka Zdziech na podst. ekspertyzy dendrologicznej prof. dr hab. inż. Marka Siewniaka)
